Jak przetrwać upał?

Nadejście „fali ciepła” każdego roku powoduje zwiększenie ilości stanów nagłych, wywołanych działaniem wysokiej temperatury. Zwiększa się ilość omdleń, może dochodzić także do tzw. wyczerpania cieplnego, przegrzania lub udaru słonecznego. Problem ten – wbrew powszechnej opinii – nie dotyczy jedynie ludzi starszych. Także młode, aktywne osoby są narażone na wystąpienie stanów nagłych, wywołanych działaniem ciepła.

Przegrzanie jest stanem podwyższonej temperatury ogólnej organizmu, wynikającej z przyjęcia przez ustrój zbyt dużej ilości ciepła. Zachowanie równowagi cieplnej ustroju wymaga, aby temperatura otoczenia była niższa od temperatury skóry człowieka. Najczęściej do przegrzania organizmu dochodzi w okresie wakacji, po ekspozycji na wysoką temperaturę i powietrze o dużej wilgotności. W tych warunkach oddawanie ciepła do otoczenia jest utrudnione. Aby nie dopuścić do procesu przegrzania, organizm człowieka wytworzył mechanizmy obronne takie jak zwiększenie przepływu krwi przez skórę i obfite wydzielanie potu. Najbardziej wrażliwym na wysoką temperaturę organem jest mózg. Grupami osób szczególnie wrażliwych na działanie wysokiej temperatury są noworodki, niemowlęta i osoby starsze, ze względu na gorszą wydolność układu termoregulacji. Do grup podwyższonego ryzyka należą też osoby:

■ narażone zawodowo na działanie wysokich temperatur np. hutnicy, ratownicy wodni;
■ przebywające w gorącym, wilgotnym powietrzu;
■ nadużywające alkoholu;
■ otyłe;

     Przegrzanie organizmu może być łagodne – dochodzi wtedy do wyczerpania organizmu upałem. Może jednak rozwinąć się przegrzanie ciężkie, prowadząc do udaru cieplnego, który jest nagłym stanem zagrożenia życia.

Przegrzanie może doprowadzić do omdlenia. Jest ono spowodowane fizjologiczną adaptacją do gorącego, wilgotnego klimatu. Rozszerzenie się naczyń obwodowych zmniejsza ilość krwi w obrębie naczyń klatki piersiowej. Zmniejsza się rzut serca oraz zmniejsza się przepływ krwi przez mózg. Szczególnie narażone są osoby starsze przebywające długi czas w pozycji stojącej.

Do wyczerpania cieplnego dochodzi najczęściej na skutek braku uzupełniania płynów w warunkach przebywania w wysokiej temperaturze. Jest to więc sytuacja, której przy zachowaniu odpowiedniej profilaktyki można uniknąć. Wyróżnia się dwa rodzaje wyczerpania cieplnego. Pierwszy jest spowodowany niedoborem wody, natomiast drugi niedoborem soli. W obydwu sytuacjach występują nieswoiste objawy, do których należą: ogólne osłabienie, bóle głowy, nudności i wymioty, upośledzona zdolność do oceny sytuacji. Temperatura ciała zwykle nie przekracza 40°C. Niedobór wody rozwija się u osób, które pracują w wysokiej temperaturze i nie uzupełniają płynów w odpowiednim stopniu. Ilość wody utraconej przez pocenie przewyższa ilość przyjętych płynów. Do grupy osób najbardziej narażonych na wystąpienie wyczerpania cieplnego należą żołnierze, pracownicy fizyczni, sportowcy, mieszkańcy domów opieki społecznej. Drugi typ wyczerpania jest spowodowany niedoborem soli, który rozwija się w wyniku obfitego pocenia i przyjmowania wody bez wystarczającego uzupełniania soli. Dlatego najlepiej pić duże ilości wody z solami mineralnymi (wody mineralnej), z dużą zawartością jonów.

Udar cieplny jest powikłaniem hipertermii, w którym zaburzenie mechanizmów termoregulacji powoduje zatrzymanie pocenia i szybkie zwiększenie temperatury ciała z towarzyszącą niewydolnością krążenia i utratą świadomości. W przypadku bezpośredniego narażenia na działanie słońca może dojść do porażenia słonecznego. Rozwija się ono jako następstwo silnego promieniowania cieplnego na głowę, które powoduje podwyższenie temperatury mózgu i związane z tym objawy mózgowe. Udar cieplny może się pojawić w wyniku pogorszenia się stanu osoby z wyczerpaniem cieplnym.

Wyróżnia się dwie postaci udaru cieplnego:

1.    Klasyczny udar cieplny – powstaje na skutek utrzymującej się podwyższonej temperatury otoczenia, wysokiej wilgotności, upośledzonej możliwości oddawania ciepła przez organizm. Zwykle najbardziej narażone są osoby ubogie, niesprawne, w podeszłym wieku. Często w tym typie udaru cieplnego nie stwierdza się pocenia. Do grupy ryzyka należą także osoby z chorobami mającymi wpływ na odczuwanie ciepła (alkoholizm, schizofrenia).

2.    Udar cieplny związany z wysiłkiem – jest to nagłe poddanie się działaniu wysokiej temperatury otoczenia połączone z intensywnym wysiłkiem fizycznym. Zwykle ten typ udaru rozwija się u młodych sportowców. Wydolność organizmu do pozbywania się nadmiernej ilości ciepła zostaje przekroczona.
Objawy stanów spowodowanych działaniem ciepła na organizm są podobne. Ich nasilenie zależy od czasu przebywania w środowisku o podwyższonej temperaturze i ilości przyjętego z otoczenia ciepła. Objawami wyczerpania są min:

■   osłabienie,
■   ból głowy,
■   zawroty głowy,
■   pragnienie,
■  mrowienie i drętwienie kończyn,
■   skurcze mięśni,
■   tachykardia;

Jeśli nie podjęto wcześnie właściwego postępowania, może dojść do omdlenia.

Objawy udaru cieplnego są takie same jak przegrzania cieplnego. Dodatkowo wystąpienie udaru charakteryzuje się:

■ temperaturą ciała dochodzącą do 41°C,
■ zaburzeniami świadomości,
■ drgawkami,
■ brakiem pocenia się;

    Pomoc osobie, która doznała przegrzania lub udaru cieplnego, nie jest skomplikowana. Postępowanie rozpoczynamy od oceny bezpieczeństwa na miejscu zdarzenia. Jeśli nie stwierdzimy zagrożeń, możemy rozpocząć udzielanie pomocy osobie poszkodowanej.

Podstawowym działaniem jest przerwanie działania ciepła na organizm osoby poszkodowanej. Poszkodowanego należy ułożyć w miejscu zacienionym. Jeśli wykonanie tej czynności nie jest możliwe, należy użyć „folii życia” (koc życia, folia NRC), okrywając poszkodowanego stroną srebrną na zewnątrz. Działanie takie zapobiega dalszemu działaniu ciepła na poszkodowanego, jednak nie powoduje jego ochłodzenia. Warto zastosować fizyczne metody ochładzania ciała, do których należą:

■ zwilżanie skóry – połączenie tej metody wraz z zastosowaniem nawiewu chłodnego powietrza jest prawdopodobnie najlepszą metodą schładzania osoby w stanie przegrzania;
■ stosowanie nawiewu;
■ zimne okłady – najczęściej używane do tego celu są okłady z lodu. Najlepiej jest układać je w miejscach gdzie w pobliżu skóry przebiegają duże naczynia krwionośne tzn. w okolicy pachy, szyi, pachwiny. Nie należy przykładać lodu bezpośrednio na skórę, wystarczające jest jego owinięcie np. ręcznikiem i przyłożenie do ciała.

    Jeśli poszkodowany jest przytomny, można mu podać do picia ochłodzone napoje. Jednak należy pamiętać, aby uzupełnianie płynów było prowadzone wolno. Podanie dużej ilości zimnych napojów w krótkim czasie nie przyniesie spodziewanych korzyści.

Wszelkie utrzymujące się zaburzenia świadomości nasuwają podejrzenie wystąpienia udaru cieplnego. Jego wystąpienie – podobnie jak innych udarów – jest stanem zagrożenia życia. Poszkodowany powinien trafić na badania do najbliższego szpitalnego oddziału ratunkowego. W tym celu należy powiadomić pogotowie ratunkowe, które przetransportuje poszkodowanego do odpowiedniej placówki i rozpocznie zaawansowane działania ratownicze (np. dożylne podawanie ochłodzonych płynów) już na miejscu zdarzenia.

Osoby z grupy podwyższonego ryzyka, w czasie letnich upałów powinny podejmować działania mające uchronić je przed powstaniem hipertermii. Spożywanie dużych ilości chłodnych napojów, unikanie wychodzenia z domu w czasie największych upałów (pomiędzy godzinami 11-15), noszenie nakrycia głowy, luźnej i przewiewnej odzieży i unikanie nadmiernego wysiłku są w wielu przypadkach wystarczającymi działaniami, chroniącymi ciała przed przegrzaniem.

mgr Daniel Sieniawski
ratownik medyczny
instruktor Pediatric Advanced Life Support
Bibliografia:
1.    Medycyna ratunkowa i katastrof, Red. Andrzej Zawadzki, Wydawnictwo lekarskie PZWL, Warszawa 2006.
2.    Medycyna ratunkowa na dyżurze, Red. Samuel M. Keim, Wydawnictwo lekarskie PZWL, Warszawa 2006.
3.    Stany nagłe w zarysie, Richard M. Leach, Wydawnictwo lekarskie PZWL, Warszawa 2008.
4.    Ratownik medyczny, Red. Juliusz Jakubaszko, Wydawnictwo Górnicki, Wrocław 2003.
5.    Zaburzenia przemiany materii, Patofizjologia kliniczna dla studentów medycyny, Zahorska-Markiewicz B. Volumed, Wrocław 2001.
6.    Medycyna ratunkowa, Scott H., Jonathan A., Wydawnictwo Urban & Partner, Wrocław 2000.
Publikacja ukazała się w Piśmie Naczelnej Izby Aptekarskiej Aptekarz Polski Nr 47/25 online. 
Podziel się !
  • Nowy Lek
Pokaż przyciski
Ukryj przyciski